ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 8، آبان 1401 ، شماره پی در پی 78

بررسی سبک شناسی اشعار گلرخسار صفی‌آوا

صفحه (257 - 277)
خدیجه صاحبکار فرخانی ، محمدعلی شریفیان (نویسنده مسئول)، شبنم شفیعی مقدم
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1400

چکیده

زمینه و هدف: از جمله راههای دقیق و علمی که پژوهشگر را به دنیای شاعر و نویسنده نزدیک میکند، بررسی دقیق ویژگیهای سبکی است. پژوهش حاضر به بررسی سبکی اشعار گلرخسار صفی‌آوا در حوزۀ زبانی، ادبی و فکری پرداخته است.

روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: گلرخسار صفی‌آوا یکی از شعرای برجستۀ تاریخ معاصر تاجیکستان است که به «مادر ملت تاجیک» ملقب شده است. در دیوان گلرخسار از مجموع 369 قطعه شعر، بترتیب قالبهای نوسروده ، غزل، چهارپاره و قالبهای ترکیبی دارای بیشترین بسامد هستند. اما بیشتر اشعار گلرخسار، که بظاهر نیمایی مینماید، در اصل مثنوی هستند و تنها با تقطیع پلکانی، فرم شعر نو پیدا میکنند.

نتیجه گیری: در سطح زبانی، گلرخسار بیشتر اشعارش را در دو بحر رمل و هزج سروده است، اما در اشعار وی سکته های وزنی بچشم میخورد. تکرار در انواع مختلف آن، کاربرد لغات کهن و تاجیکی نیز از دیگر ویژگیهای زبانی اشعار اوست. در سطح ادبی، تشبیه، تناقض و تشخیص از برجسته ترین ویژگیهای ادبی شعر او محسوب میشود. در سطح فکری پربسامدترین مضامین، عشق، مقام زن، وطن، درد و غم، تنهایی، مرگ، و شکوائیه است.

کلمات کلیدی
گلرخسار صفی‌آوا , سبک‌شناسی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری

• ادبیات فارسی در تاجیکستان، بچکا، یرژی (1372) ترجمۀ سعید عبانژاد هجران دوست و محمود عبادیان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین المللی.
• از ساقه تا صدر، زندگی و شعر شعرای تاجیکستان در قرن بیستم، موسوی گرمارودی، سیدعلی (1388) تهران: قدیانی.
• ایامی که در انتظار بودیم، فیروز، بهرام (1987) نشریۀ اتفاق نویسندگان تاجیکستان، شمارۀ 4.
• بررسی اشعار تعلیمی و غنایی در آثار شاعران معاصر تاجیکستان، نفیسی، غلامعباس (1391) فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 12، صص 123-136.
• بررسی تطبیقی کاربرد اسطوره و کهن‌الگو در شعر فروغ فرخزاد و گلرخسار صفی‌آوا، اکبری بیرق، حسن و اسدیان، مریم (1393) دوفصلنامۀ پژوهشهای ادبیات تطبیقی، (1) 2، صص 161-192.
• پاره ای از تاریخ؛ تاجیکستان در مسیر تاریخ، شکوری بخارایی، محمدجان (1385) بی جا: بی نا.
• تأثیر شعر ایران بر شعر معاصر تاجیکستان، شعردوست، علی اصغر (1376) ایران شناخت، شمارۀ 4، صص 31-54.
• تأثیر شعر معاصر ایران بر شعر تاجیکستان، شریف‌زاده مود، میترا (1394) نشریۀ ادبیات تطبیقی، (13) 7، صص 149-173.
• تاجیکستان در مسیر تاریخ، شکورزاده، میرزا (1385) تهران: الهدی.
• تحلیل نوستالژی وطن در میراث شعری بانوی تاجیک گلرخسار صفی‌آوا، خدایار، ابراهیم (1398 الف) مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، (4) 11، صص 47-70.
• تحلیل و صورت‌بندی هویت ملی فارسی‌زبانان در اندیشه و شعر گلرخسار صفی‌آوا، خدایار، ابراهیم (1398 ج) فصلنامۀ مطالعات ملی، (4) 20، صص 73-92.
• تحول تصویر در شعر معاصر تاجیک، شعردوست، علی اصغر (1375) نشریۀ علوم انسانی، ایران شناخت، شمارۀ 3، صص 146-149.
• تحول مضمون عشق به وطن در شعر معاصر تاجیکستان، محمدی بدر، نرگس؛ یزدانی، حسین و علی اکبرزاده، مرجان (1398) بهار ادب، (3) 12، صص 379-397.
• تحول مفهوم وطن در ادب معاصر تاجیک: از معارف پروری تا استقلال و خودآگاهی ملی، خدایار، ابراهیم (1398 ب) متن‌پژوهی ادبی، (82) 23، صص 35-60.
• تقدیر تاریخی فرهنگ ملتهای منقسم، تورسون‌اف، اکبر (1991) مجلۀ اخبارات آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان، شمارۀ 3، صص 15-22.
• جریان‌شناسی شعر معاصر، عالی‌عباس‌آباد، یوسف (1391) تهران: سخن.
• چشم انداز شعر معاصر تاجیکستان، شعردوست، علی اصغر (1389) تهران: الهدی.
• خورشیدهای گمشده، قزوه، علیرضا (1376) گزیدۀ شعر امروز تاجیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
• دانشنامۀ زبان و ادب فارسی: ادب فارسی در آسیای مرکزی، انوشه، حسن (1375) جلد 1؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• دریغ‌یاد (نوستالژی) در شعر چهار شاعر معاصر تاجیک؛ نفیسی، فروغ؛ اسماعیلی، حسین و ابراهیمی‌زاد، رقیه (1400) فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) (47) 13، صص 205-228.
• دوره بندی شعر معاصر تاجیک، از روشنگری تا استقلال، خدایار، ابراهیم (1397) نقد و نظریۀ ادبی، (5) 3، صص 21-45.
• زندگینامه در سکرات گلرخسار، شریفی، هدیه (1390) تهران: اطلاعات.
• زنگوله زنان گذشت باران: سیری در شعر معاصر تاجیکستان، قدیانی، مهرداد و بهروز، ذبیح الله (1390) تهران: آرمانشهر.
• سیر رمانتیسم در اروپا، جعفری، مسعود (1378) تهران: نشر مرکز.
• شعر تاجیکستان، عجمی، رستم (1387) منشور ادبیات، شمارۀ 57، ص 64.
• عاشقانه های سیاسی -اجتماعی در شعر معاصر تاجیکستان، علی‌اکبرزاده، مرجان (1392) پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، (20) 11، صص 181-196.
• فارسی ایران و تاجیکستان، کلباسی، ایران (1374) تهران: دفتر مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس (1384) تهران: میترا.
• گلچینی از اشعار، صفی‌آوا، گلرخسار (1373) به سعی میرزا شکورزاده، تهران: الهدی.
• مجموعه اشعار، صفی‌آوا، گلرخسار (1395) با مقدمۀ سیمین بهبهانی، تهران: نگاه.
• مقدمه ای بر شعر امروز تاجیک، قزوه، علیرضا (1377 الف) مجلۀ شعر، شمارۀ 23، صص 90-99.
• مکتبهای ادبی، سیدحسینی، رضا (1376) تهران: نگاه.
• نسلها و جریانهای شعری در شعر معاصر تاجیکستان، قزوه، علیرضا (1377 ب) مجلۀ شعر، شمارۀ 22، صص 64-67.
• نقد و بررسی نوآوری در شعر معاصر تاجیکستان، شفیع‌پور فومنی، محمداسماعیل و وفایی، عباسعلی (1399) بهار ادب، (2) 13، صص 209-228.
• نگاهی به سبک شعر امروز تاجیکستان؛ مدرس‌زاده، عبدالرضا (1391) پژوهشهای نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ 1، پیاپی 9، صص 181-201.